Net İşletme Sermayesindeki değişim tablosu, bir işletmenin kısa vadeli varlıkları ile kısa vadeli borçları arasındaki farkın dönemsel olarak nasıl değiştiğini gösterir.
İşletmenin likidite yapısını, kısa vadeli borçları ödeme gücünü ve nakit yönetim başarısını analiz etmekte önemli bir araçtır.
- Net İşletme Sermayesi Tanımı
Net İşletme Sermayesi =Dönen Varlıklar−Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Pozitif NİS : İşletme kısa vadeli borçlarını ödedikten sonra elinde fazla varlık kalır → güvenli likidite yapısı.
Negatif NİS : Dönen varlıklar kısa vadeli borçları karşılamaz → likidite riski.
- Net İşletme Sermayesinde Değişim Tablosu
Bu tablo, bir dönemin başı ile sonu arasındaki değişiklikleri gösterir.
Aşağıda örnek bir tablo ile açıklayalım:
Örnek Tablo – Net İşletme Sermayesi Değişimi
| Kalemler | 01.01.2024 (Başlangıç) | 31.12.2024 (Bitiş) | Değişim (+/-) |
| Dönen Varlıklar | 1.200.000 ₺ | 1.500.000 ₺ | +300.000 ₺ |
| – Hazır Değerler | 200.000 ₺ | 250.000 ₺ | +50.000 ₺ |
| – Ticari Alacaklar | 400.000 ₺ | 550.000 ₺ | +150.000 ₺ |
| – Stoklar | 600.000 ₺ | 700.000 ₺ | +100.000 ₺ |
| Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar | 800.000 ₺ | 1.000.000 ₺ | +200.000 ₺ |
| – Ticari Borçlar | 400.000 ₺ | 500.000 ₺ | +100.000 ₺ |
| – Banka Kredileri | 300.000 ₺ | 400.000 ₺ | +100.000 ₺ |
| – Diğer Borçlar | 100.000 ₺ | 100.000 ₺ | 0 ₺ |
| Net İşletme Sermayesi (NİS) | 400.000 ₺ | 500.000 ₺ | +100.000 ₺ |
- Yorumlama
- NİS Başlangıç:
1.200.000₺−800.000₺ = 400.000.TL
NİS Bitiş:
1.500.000₺−1.000.000₺ = 500.000.TL
Değişim:
500.000₺−400.000₺ = +100.000
İşletmenin Net İşletme Sermayesi 100.000 ₺ artmıştır.
Bu durum, işletmenin likidite pozisyonunun iyileştiğini, kısa vadeli borçlarını ödeme gücünün arttığını göstermektedir.
- Net İşletme Sermayesinde Değişime Etki Eden Unsurlar
- Dönen varlıkların artması (örneğin alacakların ve stokların büyümesi) → NİS artar.
- Kısa vadeli borçların artması (örneğin ticari borçlar veya banka kredileri yükselirse) → NİS azalır.
- Nakit yönetimi, stok devir hızı/ Stokların Tüketilme Süresi ve Alacak Devir Hızı / Alacak tahsil süreleri bu değişimi doğrudan etkiler.
- Senaryo – NİS Artışı (Olumlu Durum)
| Kalemler | 01.01.2024 (Başlangıç) | 31.12.2024 (Bitiş) | Değişim (+/-) |
| Dönen Varlıklar | 1.200.000 ₺ | 1.600.000 ₺ | +400.000 ₺ |
| – Hazır Değerler | 200.000 ₺ | 300.000 ₺ | +100.000 ₺ |
| – Ticari Alacaklar | 400.000 ₺ | 600.000 ₺ | +200.000 ₺ |
| – Stoklar | 600.000 ₺ | 700.000 ₺ | +100.000 ₺ |
| Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar | 800.000 ₺ | 900.000 ₺ | +100.000 ₺ |
| Net İşletme Sermayesi (NİS) | 400.000 ₺ | 700.000 ₺ | +300.000 ₺ |
Yorum: Dönen varlıklar % 33 oranında artarken borçlar % 12 ile daha düşük oranda artmıştır.
İşletme likiditesini güçlendirmiş, kısa vadeli borç ödeme gücü artmıştır.2024 yılının başında 1.5 olan Cari Oran
2024 yılının sonunda 1.78 olmuştur.
Hesap Kalemi Dönem Sonu (2024) Önceki Dönem Sonu (2023) Artış (+) / Azalış (-)
Dönen Varlıklar 170.000 TL 120.000 TL 50.000 TL +
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 80.000 TL 70.000 TL 10.000 TL –
Net İşletme Sermayesi (A-B) 90.000 TL 50.000 TL 40.000 TL (Artış)
Bu örnekte, Net İşletme Sermayesi bir önceki döneme göre 40.000 TL artmıştır. Bu artışın nedenleri, Net İşletme Sermayesi Değişim Tablosu ‘nun ana konusunu oluşturur.
Net İşletme Sermayesinin Kaynakları (Net İşletme Sermayesini Artıran İşlemler)
Net İşletme Sermayesini artıran işlemler genellikle uzun vadeli fon girişleri veya Net İşletme Sermayesi kalemleri dışındaki azalmalardır:
Uzun vadeli finansman kaynakları kullanıldığında dönen varlıklar kalemi içerisindeki banka bakiyesini arttırmaktadır. Duran Varlıklar içerisinde yer alan Bina
Makine ya da Taşıt satılması durumunda elde edilen Nakit banka hesabı bakiyesini arttıracak ve buda İşletme Sermayesini arttıracaktır.
İşlemler NİS Etkisi
- İşletme Faaliyetlerinden Sağlanan Fonlar
Dönem Net Kârı Artırır
(Amortisman Giderleri, Karşılık Giderleri, vb. – Nakit Çıkışı Olmayan Giderler) Artırır
- Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklardaki Artışlar Artırır
(Örneğin: Uzun vadeli banka kredisi kullanılması)
- Öz kaynaklardaki Artışlar Artırır
(Örneğin: Sermaye artırımı yapılması)
- Duran Varlıklardaki Azalışlar Artırır
(Örneğin: Bina veya makine satışı)
TOPLAM KAYNAKLAR (TKK)
Net İşletme Sermayesinin Kullanım Yerleri (Net İşletme Sermayesini Azaltan İşlemler)
Net İşletme Sermayesini azaltan işlemler genellikle uzun vadeli fon çıkışları veya Net İşletme Sermayesi kalemleri dışındaki artışlardır:
| İşlemler | NİS Etkisi |
| 1. İşletme Faaliyetleri Dışındaki Azalışlar | |
| Dönem Net Zararı | Azaltır |
| (Örneğin: Dağıtılan Kâr Payları, Ödenen Vergiler) | Azaltır |
| 2. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklardaki Azalışlar | Azaltır |
| (Örneğin: Uzun vadeli kredi borcunun ödenmesi) | |
| 3. Öz kaynaklardaki Azalışlar | Azaltır |
| (Örneğin: Sermaye azaltımı, geçmiş yıl zararları) | |
| 4. Duran Varlıklardaki Artışlar | Azaltır |
| (Örneğin: Yeni makine, Taşıt, bina alımı veya tesis yatırımı) | |
| TOPLAM KULLANIM YERLERİ | (TKY) |
Örnek Net İşletme Sermayesi Değişim Tablosu
Örnek tablomuzda Net İşletme Sermayesinin 40.000.TL arttığını varsayarak kaynakları ve kullanımları gösterelim:
A- Net İşletme Sermayesi Kaynakları (TKK) Tutar (TL) B. Net İşletme Sermayesi Kullanım Yerleri ( TKY) Tutar (TL)
- İşletme Faaliyetlerinden Sağlanan Fonlar 1. İşletme Faaliyetleri Dışındaki Azalışlar Dönem Net Kârı 40.000 Dağıtılan Kâr Payları 10.000
Amortisman Giderleri 5.000 Ödenen Vergiler 5.000
- Uzun Vadeli Borçlardaki Artış 15.000 2. Uzun Vadeli Borçlardaki Azalış 10.000
- Sermaye Artırımı 10.000 3. Duran Varlık Artışı (Yeni Makine Alımı) 10.000
- Duran Varlık Satışından Elde Edilen Gelir 5.000
TOPLAM KAYNAKLAR (TKK) 75.000 TOPLAM KULLANIM YERLERİ (TKY) 35.000
C- Net İşletme Sermayesindeki Artış (TKK – TKY) 40.000.TL
Senaryo – NİS Azalması (Olumsuz Durum)
| Kalemler | 01.01.2024 (Başlangıç) | 31.12.2024 (Bitiş) | Değişim (+/-) |
| Dönen Varlıklar | 1.500.000 ₺ | 1.400.000 ₺ | -100.000 ₺ |
| – Hazır Değerler | 300.000 ₺ | 250.000 ₺ | -50.000 ₺ |
| – Ticari Alacaklar | 700.000 ₺ | 650.000 ₺ | -50.000 ₺ |
| – Stoklar | 500.000 ₺ | 500.000 ₺ | 0 ₺ |
| Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar | 900.000 ₺ | 1.100.000 ₺ | +200.000 ₺ |
| Net İşletme Sermayesi (NİS) | 600.000 ₺ | 300.000 ₺ | -300.000 ₺ |
Yorum: Dönen varlıklar azalırken kısa vadeli borçlar artmıştır. Bu durum, işletmenin likidite sıkıntısı yaşayabileceğini, borç ödeme gücünün zayıfladığını gösterir.
- Senaryo – NİS Sabit Kalması (Nötr Durum)
| Kalemler | 01.01.2024 (Başlangıç) | 31.12.2024 (Bitiş) | Değişim (+/-) |
| Dönen Varlıklar | 1.300.000 ₺ | 1.500.000 ₺ | +200.000 ₺ |
| – Hazır Değerler | 200.000 ₺ | 250.000 ₺ | +50.000 ₺ |
| – Ticari Alacaklar | 500.000 ₺ | 600.000 ₺ | +100.000 ₺ |
| – Stoklar | 600.000 ₺ | 650.000 ₺ | +50.000 ₺ |
| Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar | 900.000 ₺ | 1.100.000 ₺ | +200.000 ₺ |
| Net İşletme Sermayesi (NİS) | 400.000 ₺ | 400.000 ₺ | 0 ₺ |
Yorum: Dönen varlıklar artmış ama aynı oranda kısa vadeli borçlar da artmıştır. İşletme likidite açısından yerinde saymıştır, güvenlik marjı değişmemiştir.
Genel Değerlendirme
- Artış Senaryosu: İşletme için olumlu → yatırımcılar ve kredi verenler açısından güven verici.
- Azalış Senaryosu: Riskli → finansman sıkıntısı, nakit darboğazı sinyali.
- Sabit Senaryo: Nötr → büyüme yok ama risk de artmamış, işletme mevcut durumunu koruyor.
Karşılaştırmalı Net İşletme Sermayesi (NİS) Tablosu ve Çok Detaylı Analiz
Karşılaştırmalı Tablo
| Kalemler | Artış — Başlangıç | Artış — Bitiş | Artış — Değişim | Azalma — Başlangıç | Azalma — Bitiş | Azalma — Değişim | Sabit — Başlangıç | Sabit — Bitiş | Sabit — Değişim |
| Dönen Varlıklar (Cari Aktifler) | 1.200.000 ₺ | 1.600.000 ₺ | +400.000 ₺ | 1.500.000 ₺ | 1.400.000 ₺ | −100.000 ₺ | 1.300.000 ₺ | 1.500.000 ₺ | +200.000 ₺ |
| Hazır Değerler (Nakit) | 200.000 ₺ | 300.000 ₺ | +100.000 ₺ | 300.000 ₺ | 250.000 ₺ | −50.000 ₺ | 200.000 ₺ | 250.000 ₺ | +50.000 ₺ |
| Ticari Alacaklar | 400.000 ₺ | 600.000 ₺ | +200.000 ₺ | 700.000 ₺ | 650.000 ₺ | −50.000 ₺ | 500.000 ₺ | 600.000 ₺ | +100.000 ₺ |
| Stoklar (Envanter) | 600.000 ₺ | 700.000 ₺ | +100.000 ₺ | 500.000 ₺ | 500.000 ₺ | 0 ₺ | 600.000 ₺ | 650.000 ₺ | +50.000 ₺ |
| Kısa Vadeli YK (Cari Borçlar) | 800.000 ₺ | 900.000 ₺ | +100.000 ₺ | 900.000 ₺ | 1.100.000 ₺ | +200.000 ₺ | 900.000 ₺ | 1.100.000 ₺ | +200.000 ₺ |
| Net İşletme Sermayesi (NİS) | 400.000 ₺ | 700.000 ₺ | +300.000 ₺ | 600.000 ₺ | 300.000 ₺ | −300.000 ₺ | 400.000 ₺ | 400.000 ₺ | 0 ₺ |
| Cari Oran = | 1,50 | 1,78 | +0,28 | 1,67 | 1,27 | −0,39 | 1,44 | 1,36 | −0,08 |
| Likit Oran = | 0,75 | 1,00 | +0,25 | 1,11 | 0,82 | −0,29 | 0,78 | 0,77 | −0,01 |
| NİS / Dönen Varlıklar | 33,33 % | 43,75 % | +10,42 | 40,00 % | 21,43 % | −18,57 | 30,77 % | 26,67 % | −4,10 |
| NİS / Kısa Vadeli YK | 50,00 % | 77,78 % | +27,78 | 66,67 % | 27,27 % | −39,39 | 44,44 % | 36,36 % | −8,08 |
Özet
- Artış senaryosu: NİS 300.000 ₺ artmış; cari oran ve likit/Akışkan oran iyileşmiş → likidite ve kısa vadeli ödeme gücü güçlenmiş.
- Azalma senaryosu: NİS 300.000 ₺ azalmış; cari borçlarda büyük artış ve nakitte azalma; likit oran ciddi şekilde zayıflamış → nakit sıkışması riski doğmuş.
- Sabit senaryo: NİS nominal olarak aynı kalmış fakat dönen varlıklar ve borçlar birlikte artmış; görünürde sabit fakat operasyonel riskler gizlenmiş olabilir (alacak artışı, borç vadesi uzaması vs.).
Ayrıntılı yorum ve neden-sonuç (senaryo bazlı)
1) NİS Artışı — Ne oluyor, neden olumlu?
Gözlemler:
- Dönen varlıklar +400.000 ₺; kısa vadeli borçlar +100.000 ₺ → net +300.000 ₺.
- Nakit +100.000 ₺, alacak +200.000 ₺, stok +100.000 ₺.
- Cari oran 1,50 → 1,78; likit oran 0,75 → 1,00 (kısa vadede nakit ve “aynı gün çevrilebilir” varlıklar borçları rahat karşılıyor).
Olası sebepler:
- Satış artışı sonucu (veya cari projeler) alacaklarda artış; ancak nakit de artmış — tahsilatlar yeterli.
- Borç vadesi uzatılarak kısa vadeli basınç hafifletilmiş.
- Kâr / kârlı faaliyet sonucu işletmede serbest nakit artışı.
Riskler/incelemeler:
- Alacak artışı yüksekse Alacak tahsil süresi artmış olabilir — alacak kalitesini (yaşlandırma) kontrol edin.
- Stok artışı; stok devir hızı düşmüşse stok maliyete bağlanma riski.
Önerilen aksiyonlar (kısa/orta vadeli):
- Fazla nakiti maliyetli kısa vadeli borç düşürmede veya kısa vadeli yüksek getirili likit yatırımda kullanın.
- Alacakların yaşlandırmasını inceleyin; problemli alacak varsa tahsilatı hızlandırın (iskonto, faktoring).
- Hedef cari oran ve likit oran belirleyin (ör. sektör bazlı 1,2–1,8 cari oran; likit oran ≥1).
2) NİS Azalması — Ne oluyor, neden olumsuz?
Gözlemler:
- Dönen varlıklar −100.000 ₺; kısa vadeli borçlar +200.000 ₺ → net −300.000 ₺.
- Nakit −50.000 ₺; alacak −50.000 ₺ (küçük azalma); stok sabit.
- Cari oran 1,67 → 1,27; likit oran 1,11 → 0,82 (likit oran < 1 risk sinyali).
Olası sebepler:
- Kısa vadeli banka kredilerinin / tedarikçi borçlarının artması (finansman baskısı).
- Nakit zorlanması: nakit dışı ödemeler veya beklenmeyen giderler.
- Satış döngüsünde yavaşlama veya tahsilatın yetersizliği (alacaklar azalırken nakit daha fazla düşmüşse tahsilat problemine işaret edebilir).
Ciddi riskler:
- Nakit sıkışması → ödemelerin gecikmesi, tedarikçi ilişkilerinde bozulma, kredi notu zayıflama.
- Likit oran < 1 kısa vadede ödeme güçlüğünü işaret eder.
Acil aksiyon listesi (azami öncelik):
- Nakit yönetimi: Nakit tahminleri günlük/haftalık yapılmalı.
- Alacak yönetimi: Yaşlandırma, tahsilat hızlandırma (enerjik takip, erken ödeme ıskonto).
- Borç yapılandırma: Kısa vadeli borçların bir kısmını uzun vadeye çevirmek, kredi limitleri etkinleştirilebilir.
- Stok azaltma: Tam Zamanında Üretim, promosyon, stok devir hızını artırmak.
- Harcamalar: Zorunlu değil, isteğe bağlı harcamaların durdurulması, geciktirilebilir yatırımların ertelemesi.
- Likidite tamponu: Döner Kredi / Yenilenen Kredi hattı / banka limitinin hemen kullanıma alınması.
3) NİS Sabit — Görünüm “nötr” ama dikkat edilecekler
Gözlemler:
- NİS = 400.000 ₺ hem başlangıç hem bitiş.
- Dönen varlıklar +200.000 ₺, kısa vadeli borçlar +200.000 ₺ (denge bozulmadan artış).
- Cari oran hafif kötüleşmiş (1,44 → 1,36), likit oran neredeyse sabit.
Yorum:
- İşletme büyümüş (cari aktifler artmış) fakat aynı oranda kısa vadeli borçlanılmış; likidite net olarak değişmemiş.
- Bu “denge” riskli olabilir: alacak veya stokta problemlerin olması durumunda likidite hızla bozulur.
Öneriler:
- Alacak kalitesi ve vade yapısını detaylandırın (alacak yaşlandırma raporu).
- Borç vade dağılımını kontrol edin; kısa vadede yoğunlaşma varsa yumuşatma planı yapın.
- NİS sabit olsa bile hedefleri (NİS / Dönen Varlıklar veya NİS / Kısa Vadeli Yükümlülükler gibi) belirleyin ve izleyin.
Bu tablo, yöneticilere ve yatırımcılara şu konularda önemli bilgiler sunar:
- Fonların Ana Kaynağı: İşletme Net İşletme Sermayesini en çok hangi yolla artırmıştır? (Kâr mı, borçlanma mı, yoksa varlık satışı mı?)
- Fonların Kullanım Yeri: Artan Net İşletme Sermayesi en çok nereye harcanmıştır? (Duran varlık yatırımı mı, borç ödeme mi, yoksa kâr dağıtımı mı?)
- Finansal Yapı: Eğer Net İşletme Sermayesindeki artışın büyük bir kısmı uzun vadeli borçlanmadan geliyorsa, işletmenin gelecekteki faiz yükü ve borç geri ödeme riski artmış olabilir.
Net İşletme Sermayesi Değişim Tablosu, işletmenin likiditesini yönetme becerisini ve fon akışındaki yapısal değişiklikleri analiz etmek için kritik bir araçtır.
Sonuç ve Öncelikli Tavsiyem;
- Eğer sizin şirketinizin rakamları Artış senaryosundaki gibi ise: Likidite güçleniyor; fazla nakit verimli kullanma (borç azaltma, kısa vadeli getirili yatırım) planı hazırlayın; alacak/devir hızını yakından izleyin.
- Eğer Azalma senaryosundaki gibi ise: Bu durum “kırmızı alarm” kategorisidir; hemen nakit akışı iyileştirme planı (tahsilat, stok, borç yapılandırma) uygulayın.
- Eğer Sabit görünüm varsa: Kâğıt üzerinde sabit olsa bile altında riskler olabilir—alacak ve borç vade yapısını detaylandırın.